■ این کتاب
■ گفتار اول : برنامه
■ گفتار دوم : آغاز راه
■ گفتار سوم : ریاست
■ گفتار چهارم : ریا
■ گفتار پنجم : دورویی و منیت
■ گفتارششم : ستیزه گری
■ گفتار هفتم : غضب
■ گفتار هشتم : فریب دادن
■ گفتار نهم: حسد
■ گفتار دهم : عصبیت
■ گفتار یازدهم : تکبر
■ گفتار دواردهم : عجب
■ گفتار سیزدهم : دنیا پرستی
■ گفتار چهاردهم : طمع
■ گفتار پانزدهم : بد دهان
■ گفتار شانزدهم : عاق والدین
■ گفتار هفدهم : صله رحم
■ گفتار هجدهم : اهمیت
■ گفتار نوردهم : آزار
■ گفتار بیستم : ارزش دین
■ پایان
گفتار سیزدهم
دنیا پرستی
(13)
1- مَنْ كَانَ يُرِيدُ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَزِينَتَهَا نُوَفِّ إِلَيْهِمْ أَعْمَالَهُمْ فِيهَا وَهُمْ فِيهَا لا يُبْخَسُونَ * أُوْلَئِكَ الَّذِينَ لَيْسَ لَهُمْ فِي الآخِرَةِ إِلاَّ النَّارُ وَحَبِطَ مَا صَنَعُوا فِيهَا وَبَاطِلٌ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ. (هود: 15 – 16)
2- أَنِّي لا أُضِيعُ عَمَلَ عَامِلٍ مِنْكُمْ مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى. (آلعمران: 195)
3- وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلاَّ مَتَاعُ الْغُرُورِ. (آلعمران: 185)
4- مَتَاعٌ قَلِيلٌ ثُمَّ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمِهَادُ. (آلعمران: 197)
5- قُلْ مَتَاعُ الدُّنْيَا قَلِيلٌ وَالآخِرَةُ خَيْرٌ لِمَنْ اتَّقَى. (النساء: 77)
6- فَمَا مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا فِي الآخِرَةِ إِلاَّ قَلِيلٌ. (التوبة: 38)
7- مَتَاعٌ قَلِيلٌ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ. (النحل: 117)
8- انقَلَبَ عَلَى وَجْهِهِ خَسِرَ الدُّنْيَا وَالآخِرَةَ ذَلِكَ هُوَ الْخُسْرَانُ الْمُبِينُ. (الحج: 11)
9- رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ. (البقرة: 201)
10- وَيُؤْثِرُونَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ وَمَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُوْلَئِكَ هُمْ الْمُفْلِحُونَ. (الحشر: 9)
11- وَفِي السَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ * فَوَرَبِّ السَّمَاءِ وَالأَرْضِ إِنَّهُ لَحَقٌّ مِثْلَ مَا أَنَّكُمْ تَنطِقُونَ. (الذاریات: 22-23)
12- فَامْشُوا فِي مَنَاكِبِهَا وَكُلُوا مِنْ رِزْقِهِ وَإِلَيْهِ النُّشُورُز (الملک: 15)
1- السراد عن جمیل بن صالح عن ابی عبد الله علیه السلام فی قول الله عزوجل « رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ» رضوان الله والجنة فی الآخرة، والمعاش وحسن الخلق فی الدنیا. (المستدرک: باب الاستعانة بالدنیا علی الآخرة)
2- محمد عن احمد عن علی بن الحکم عن علی الاخمسی عن رجل عن ابی جعفر علیه السلام قال: نعم العون الدنیا علی طلب الآخرة. (المصدر السابق)
3- علی بن ابراهیم، عن محمد بن عیسی، عن یحیی بن عقبة الازدی، عن ابی عبدالله علیه السلام قال: قال ابو جعفر علیه السلام: مثل الحریص علی الدنیا مثل دودة القز، کما ازدادت من القز علی نفسها لفاً کان ابعد لها من الخروج حتی تموت غماً. (الکافی: باب حب الدنیا)
4- قال: ورودی عن العالم علیه السلام انه قال: اعمل لدنیاک کأنک تعیش ابدا، واعمل لاخرتک کأنک تموت غدا. (وسائل الشیعة: باب عدم جواز ترک الدنیا)
5- علی بن ابراهیم، عن ابیه، عن ابن ابی عمیر، عن درست ابن ابی منصور، عن رجل، عن ابی عبد الله علیه السلام، وهشام عن ابی عبد الله علیه السلام قال: رأس کل خطیئة حب الدنیا. (الکافی: باب حب الدنیا)
(13)
مَنْ كَانَ يُرِيدُ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَزِينَتَهَا نُوَفِّ إِلَيْهِمْ أَعْمَالَهُمْ فِيهَا وَهُمْ فِيهَا لا يُبْخَسُونَ * أُوْلَئِكَ الَّذِينَ لَيْسَ لَهُمْ فِي الآخِرَةِ إِلاَّ النَّارُ وَحَبِطَ مَا صَنَعُوا فِيهَا وَبَاطِلٌ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ. (هود: 15 – 16)
این آیه کریمه پیرامون دوستی دنیا سخن میگوید، آنان را که پی دنیا میروند و همه چیز را فراموش میکنند نکوهش مینماید، عاقبت کار آنها و پاداش اعمال زشتشان را گوشزد میسازد، میفرماید:
« مَنْ كَانَ يُرِيدُ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَزِينَتَهَا...».
هر کس که فقط زندگانی دنیا و زینت او را بخواهد، یعنی چشم از آخرت پوشیده باشد! ما حاضر هستیم هر آنچه راکه او عمل کرده عوض دهیم.
« نُوَفِّ إِلَيْهِمْ أَعْمَالَهُمْ فِيهَا وَهُمْ فِيهَا...»
خوبیهایی دنیا پرستان انجام میدهند و ما پاداش آنها را در همین سرای به آنها باز میگردانیم، و معامله بنقد میکنیم و هر کار کردهاند مزدشان را بدون تعویق میپردازیم.
« وَهُمْ فِيهَا لا يُبْخَسُونَ...».
و ایشان در دنیا کم داده نشوند. آنهایی که دنیا پرست هستند و سر و کاری با آخرت ندارند آنها را مزد تمام خواهیم داد. « لا يُبْخَسُونَ» یعنی کم و کاستی در پاداش آنها ننخواهد شد. هر چه در مسیر زندگی عمل خیر کنند پاداش آنها را علی احسن وجه در همین دنیا به آنها خواهیم داد.
بعضی مؤمنین میگویند چرا فلان شخص که بد است، ما میبینیم در این دنیا خیر دیده است. این آیۀ مبارکه جوابگوی اینگونه سخنان است.
آنان که دنیا پرست و در فکر آخرت نیستند، و در ضمن کارهای نیکی را انجام میدهند، لیکن بنام انسانیت، وجدان، شهامت... بالاخره پاداش نیکی برای ایشان در نظر گرفته شده. خداوند میفرماید: من تباه ننمایم کار هر عمل کننده را از شما، مرد یا زن.
بنابر این عمل گمشدنی نیست، خداوند جل وعلا پاداش را به هر کس باشد میدهد، ولی برای مؤمنین قدری از او را در دفتر پس انداز ذخیرۀ آخرت قرار میدهد، اما نسبت به غیر مؤمن نقدی است، نه در دفتر پس انداز، چون که غیر مؤمن در آخرت حسابی ندارد جز دوزخ.
فرق میان مؤمنین و کافران این است که خدا جزای خیری که به ما مردم میدهد، برای روزی میدهد که هیچ چیز بکار نمیخورد بجز آن پاداش پس انداز شده. اما کفار و اشباه و نظائرشان پاداشهای اعمال خیرشان را همین جا تصفیه میکنند.
این جواب کسانی بود که میگویند چرا خدا با بدها خوشحسابی و با خوبها کم محلی کرده.
آن کسانی که فقط زندگانی دنیا و زینت و خوشی آن را میخواهند بی کم بود به آنها عوض میدهیم، کارهای خیری را که در دنیا کردهاند در همین جا کم گذارده نخواهد شد. بعد میفرماید:
« أُوْلَئِكَ الَّذِينَ لَيْسَ لَهُمْ فِي الآخِرَةِ إِلاَّ النَّارُ...»
آنها کسانی هستند که نیست برای آنها در آخرت جز آتش، فقط آتش از آن آنها است در روز رستاخیز.
پس سزاوار است شما مؤمنین که میبینید کمی در دنیا دست تنگ شدهاید... از جهتی دست از کار خیر نکشید، و از جهتی دیگر خوشنود باشید که خدا عمل بیجزا ندارد، و جزای خیر خواهد داد، ولی به شما روزی پاداش میدهد که بیشتر به دردتان بخورد، و به آنها روزی پاداش میدهد که آن طور که باید و شاید از او بهرهمند نمیشوند.
چرا بهرهمند نمیکردند؟
برای این که در آیاتی میفرماید:
و نیست زندگانی دنیا جز فریب و سرگرمی.
فقط خوشی نمودن بیپایان، خوشی دنیا حقیقت ندارد، همچنان خوابی است که انسان ببیند و مسرور گردد.
ملا نصر الدین هم خیلی از این خوابها میدید، نقل شده: شبی ملا نصرالدین در خواب دید، شخصی به او میگوید شما از من هزار تومان طلب دارید ولی من میخواهم به شما نهصد تومان بدهم. ملا تغییر کرده گفت: بخدا از یک تومان او هم نمیگذرم!
شخص مدیون گفت: ملا جان بیا و نهصد و پنجاه تومان از ما بگیر و باقی را ببخش ملا گفت: کلام مرد یکی است بجز هزار تومان قبول نمیکنم. مدیون گفت: نهصدونود تومان بگیر. باز ملا قبول نفرمود، این دفعه مدیون گفت: ملا جان بیا بالا غیرتاً نهصد و نود و نه تومان بگیر، والا پشیمان خواهی شد. جناب ملا با عصبانیت تمام فریاد زد: ای مرد تو پول مراخوردی و تهدیدم میکنی! ناگاه از فریاد بلند خویش بیدار شد، چشم باز کرد و دید نه مدیونی و نه پولی، فوراً مپگانها را روی هم گذارده دست خود را دراز نمود با صدای مظلومانه گفت: بده بده راضی شدم!.. ولی (جا، تر است و بچه نیست).
خداوند متعال میفرماید: بهره ایست اندک، سپس جایگاه ایشان دوزخ است و چه زشت آرامگاهی است.
توجه فرمایید: بهرۀ دنیا هر چه هم زیاد و فراوان باشد قرآن کریم میفرماید اندک است، برای این است که جملهگی آسایش دنیا نسبت به آخرت ارزشی ندارد گو اینکه افزایش زیادی داشته باشد.
میفرماید: بگو (یا محمد صلی الله علیه وآله) کامیابی دنیا است اندک، و آخرت بهتر است برای آنان که پرهیزکاری کنند. لذا قسمت مهمی از پاداش مؤمنین پرهیزکار را ذخیرۀ آخرت قرار میدهد.
و هم چنین میفرماید: همانا نیست زندگانی دنیا در آخرت مگر اندک. نسبت کوتاهی عمر دنیا و طول عمر آخرت مقتضی همین معنا است که بهرۀ زندگانی اینجا در مقابل سرای جاودانی ناچیز باشد.
آیۀ دیگر: کامیابی است اندک، و ایشان را عذابی است دردناک. چون که مزد کردار نیک را در دنیا گرفتهاند، و اعمال زشت و نافرمانیهایی که از آنها سرزده انتظار کیفرش را دارند، و مقامی برای این معنا جز آخرت و دوزخ نیست، و زمینهای پر استعدادتر از پای میزان عدل الهی پسدا نمیگردد.
آیات زیاد دیگری در این باب موجود است که این مقالات کوتاه گنجایش شرح و بسط همۀ آنها را ندارند، ارباب مطالعه میتوانند به تفاسیر معتبر قرآن کریم مراجعه نمایند تا بیش از پیش بهرهمند گردند.
غرض:
یک وقت نشود ما هم مثل مرحوم ملا خوبهای رنگارنگ ببینیم و از خود بیخود گردیم، وانگهی پاپیچ زیان بزرگی کردیم و بازگشت زشتی به هم زنیم. بروی در افتاد و زیان دنیا و آخرت برد، این است آن زیان آشکار. فقط آتش نصیب آن کسانی است که پابند دنیا شدهاند و از عقبی صرف نظر نمودهاند.
توضیح:
رفقا.. خیال نشود میگوییم کار نکنید. کار عار نیست، نابرده رنج گنج میسر نمیشود.
ولی میگوییم همه چیز را روی کار نگذارید، و کار را منحصر به این سرای ندارید. کار باید دو جنبه داشته باشد، یکی جنبۀ معاشی دیگری جنبۀ معادی.
قرآن کریم میفرماید: پروردگارا بده ما را در دنیا نکویی و در آخرت نکویی و نگهدار ما را از عذاب آتش.
صاحب کتاب مستدرک الوسائل در باب (کمک جویی به دنیا بر آخرت) نوشته: سراد از جمیل بن صالح از حضرت صادق علیه السلام دربارۀ همین آیه سؤال کرد آن حضرت فرمود: رضای خدای عزوجل و بهشت در آخرت، و معاش و حسن خلق در دنیا.
و هم نوشته: محمد از احمد از علی بن حکم از علی اخمسی از مردی از امام باقر علیه السلام نقل کرده که فرمود: چه نیک کمکی است دنیا بر طلب نمودن آخرت.
بنابر این، ادارۀ زندگی لازم و اگر تا اندازهای مرتب شد باید مسیر را پیوند به آخرت نمود.
یک داستان:
گویند چهلۀ تابستانی بود، شخصی امام باقر علیه السلام را دید در باغی که نسبت بخود حضرت داشت آبیاری میکردند، پیش آمد سلام عرض کرد، بعد عرض کرد: یابن رسول الله شما بسیار مذمت دنیا مینمایید چطور شده که خودتان اینطور زحمت دنیا را عهدهدار شدهاید و در این گرما مشغول شخم و آبیاری بوستان شده و خود فره هستید و عرق ریزی تمام بدن شریفتان را فرا گرفته. حضرت فرمودند ای فلان من دویست خانوار فقیر را عهدهدار خرجشان هستم، اگر این طور زحمت نکشم، تأمین زندگی آنها برایم مشکل خواهد شد، لذا مجبورم این زحمت را بکشم بعد حضرتش سؤال میفرماید: آیا این دنیا است یا آخرت؟ آن مرد عرض میکند فدایت شوم این عین آخرت است.
پس همه مشغولیتی به دنیا، دنیا پرستی نیست! ما باید موقعیت خودمان را از دنیا بشناسیم، وانگهی از صفر شروع کنیم تا به نتیجۀ خیر دنیا و آخرت برسیم پی کسب و روزی حلال دویدن از بهترین عبادتها است ولی بشرطها و شروطها.
در کتاب کافی: علی بن ابراهیم، از محمد بن عیسی، از یحیی بن عقبۀ ازدی، از امام صادق علیه السلام روایت میکند که فرمود: امام باقر علیه السلام فرمود: چگونگی آزمند بر دنیا، مانند کرم ابریشم است، هر چه ابریشم بر خود بیشتر تنید، خلاصی او دورتر باشد تا اینکه در او بمیرد.
حاصل مطلب:
انسان باید در دنیا مثل شیر باشد، شکار کند، بقدر احتیاجش صرف کند، بعد هر چه اضافه ماند به آنهایی که دور او هستند بدهد.
و از این بهتر نیست، که هر چه خود از او استفاده میکند به دیگران نیز همان را برساند.
باز بهتر این است که آن چه را که به خود اختصاص دارد به رفقایش بدهد، چنان چه قرآن کریم میفرماید: و برگزینند بر خویش هر چند تنگ دست باشند، و آن که نگهداسته شود از بخل خویش، پس آنانند رستگاران در تمام این مراتب قصد قربت بسزایی دارد.
عمل:
غرض نباید آخرت را فدای دنیا نمود، و نباید از دنیا هم بیبهره ماند.
معصوم علیه السلام میفرماید: عمل کن برای دنیای خود همچنان که تا ابد زنده هستی، و عمل کن برای آخرت خود چنان که فردا بدرود زندگانی خواهی گفت. و این را هم باید یقین داشت که روزی دست خداست و بس.
غم روزی مخور برهم مزن اوراق دفتر را |
که قبل از طفل ایزد پر کند پستان مادر را |
یک لقمه نان که امروز شما میل میفرمایید شاید چند سال باشد که گندم او کاشته و درو کرده باشند، هم چنین تمام اشیایی را که حضرت باری تعالی در اختیار بندگانش گذاشته.
فقط خداست.
یگانه کتاب حق یعنی قرآن مجید میفرماید: و در آسمان است روزی شما و آن چه وعده داده شوید – برای این که بهتر باور کنید – پس سوگند به پروردگار آسمان و زمین که همانا آن است حق مانند آن چه شما سخن گویید.
وعده داده است و بر وعدۀ خود هم قسم یاد فرموده. با همۀ اینها نفرموده، کار کنید روزی بخورید! میفرماید من روزی به شماها میدهم، نگفته است از برای کار کردن روزی میدهم. مثل کمونیزمها نیست که بگوید هر که کار کرد خورد، هر که نکرد نخورد، اگر نروی دنبال کار شب شامت نمیدهند. خدا این طور نفرموده است، بلکه برعکس، فرموده روزی شما را ضامن هستم.
حضرت علی علیه السلام به حضرت زهرا سلام الله علیها میفرماید: ای دخت پیغمبر روزی تو مضمون و ضامن تو امین است. معلوم شد به کار کردن و نکردن نیست.
منافات ندارد:
اینکه رزاق متعال در سورۀ تبارک میفرماید: پس روان شوید بهر سویش – یعنی بهر سوی دنیا – و بخورید از روزیش و به سوی اوست گرد آمدن. منافات ندارد، این نیست که روزی متعلق به روانه شدن باشد. یعنی اگر میخواست روزی را متعلق به راه رفتن کند، باید بفرماید تا اینکه روزی را بخورید، و حال آنکه میبینید فرموده و روزی او را بخورید، و اگر (تا اینکه) فرموده بود، چنان بود که اگر روان نمیشدی روزی نمیخوردی. ولی میفرماید: راه بروید، گردش کنید، از روزی خدا بخورید، هر چه حلال است بدست شما آمد بخورید، دلی به روانه شدن ندارد، گرد آمدن هم بسوی اوست، بازگشت همه به خدا است.
تلاش بیبهره:
پس همان طور که در کتاب کافی در باب دوستی دنیا ثبت شده که عیسی علیه السلام فرمود: روزی به کار کردن نبسته، خداوند روزی دهنده است. ولی شما مردم برای او جان میکَنید، هر چه بیشتر تلاش روزی و کار میکنید، اما برای آخرت که خدا فرموده تا کار نکنید آخرت بدست نمیآورید، برای او کار نمیکنید (گر خانه کس است یک حف بس است).
شرک خفی:
اگر شما روزی را به کار کردن بدانید مبتلا به شرک خفی هستید. شرک خفی هم این است که مثلاً بگویید: مغازه و خدا رزق میدهند.
بگذریم، آیا کسی آیهای یا حدیثی دیده است که گفته باشد آخرت را بطور رایگان به کسی میدهند. همۀ کتابهای آسمانی و پیامبران و ائمه علیهم السلام و علمای اعلام میفرمایند باید برای آخرت خود کار کنید، توشه بردارید، و نیکترین توشه پرهیزکاری است.
تربیت ما:
بیایید از کتاب و سنت تربیت گرفته و برای آنچه یزدان پاک فرموده عمل کنیم. برای آخرت کار کنیم. اگر کسی برای آخرت عمل کند خیر دنیا و آخرت میبیند. در قرآن است که حق تعالی هم دنیا و هم آخرت را به او عطا میفرماید.
بحث دنیا بسیار بسیار زیادتر از اینها است. شاید یک ماه بلکه شش ماه یا بیشتر باید صحبت کنیم تا بتوانیم آیات و روایاتی که در این باب است جمعآوری و بررسی کنیم. به همین مقدار کم برای نصیحت و تربیت و روشنی فکر بود، کفایت میکند.
امام صادق علیه السلام میفرماید: دوستی دنیا رأس هر خطایی است.